-ਸੁਸ਼ੀਲ ਯਾਦਵ
ਸਾਡੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਨਾਂ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਲੰਘੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਬਸਿਡੀ ਹੁੰਦੀ ਕਿੱਥੇ ਸੀ? ਜੇ ਹੁੰਦੀ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕਿੱਥੇ ਜਤਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਦੇ ਦਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਲੈ ਰੱਖ ਸਟਾਈਲ 'ਤੇ, ਜਿਵੇਂ ਸੱਸ ਧੀ ਦੀ ਵਿਦਾਈ ਸਮੇਂ ਜਵਾਈ ਦੇ ਖੀਸੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਨੋਟ ਪਾ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਇਕਦਮ ਉਲਟਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਡੰਕੇ ਵਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸਬਸਿਡੀ ਦਾ ਬੋਝ ਨਾ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾਵੇ? ਘੱਟ ਕਰਨਾ ਸਾਡੀ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਐ। ਘੱਟ ਕਰ ਕੇ ਰਹਾਂਗੇ। ਹਾਇਰ, ਮਿਡਲ ਕਲਾਸ ਲਈ ਚੰਗੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਕਿ ਉਲਟੀ ਗਿਣਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ ਦਿਨ ਆ ਗਏ। ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਯਾਦ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਦਿਨ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਹਰ ਥਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸਬਸਿਡੀ ਕ੍ਰਿਪਾਲੂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੱਸਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਬੈਂਗਣ ਦੇ ਭੜਥੇ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਦਾਲ ਵਿੱਚ, ਤੜਕੇ ਵਿੱਚ ਸਬਸਿਡੀ ਸਮਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਕੁੱਕਰ ਜਦੋਂ ਸੀਟੀ ਵਜਾਉਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਬਸਿਡੀ ਦਾ ਸੰਖਨਾਦ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਸਿਲੰਡਰ 'ਚ ਮਹੀਨੇ ਭਰ ਦੀ ਫੈਮਿਲੀ ਦੀ ਮੌਜ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਮਿਡਲ, ਹਾਇਰ ਮਿਡਲ ਕਲਾਸ ਦੇ ਇਹ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਮਜ਼ੇ ਗੁਆ ਕੇ ਕੋਈ ਚੈਨ ਨਾਲ ਭਲਾ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਗੁਆਂਢਣ ਦੇ ਮਿਲਣ ਉਤੇ ਗੱਲਾਂ ਇੰਝ ਹੋਣ ਦੀ ਨੌਬਤ ਹੈ: “ਤੁਹਾਡੇ ‘ਉਹ' ਬਿਨਾਂ ਸਬਸਿਡੀ ਵਾਲੇ ਸਿਲੰਡਰ ਦਾ ਕਿੱਥੋਂ ਜੁਗਾੜ ਕਰਦੇ ਨੇ ਭੈਣ ਜੀ? ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਦੱਸੋ, ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਗਾਜਰ ਦਾ ਹਲਵਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ। ਟੋਮੈਟੋ ਦਾ ਸੀਜ਼ਨ ਨਿਕਲਿਆ ਜਾਂਦੈ, ਸੌਸ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੌਣ ਕਹੇ, ਸਿਲੰਡਰ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਤਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਖਰੀਦ ਕੇ ਵਰਤਣ ਵਿੱਚ ਅਕਲਮੰਦੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਮਿਸਿਜ਼ ਕਵਿਤਾ? ਤੁਹਾਡੇ ਸਿਲੰਡਰ ਦਾ ਅਕਾਲ ਪੈਂਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਫੂਡ ਵਿਭਾਗ ਵਾਲੇ ਨੇ। ਇਕ ਮੰਗਵਾਓ ਤਾਂ ਚਾਰ ਆਉਂਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਨਾਲੇ ਹਾਂ ਮਿਸਿਜ਼ ਸ਼ੀਲਾ, ਉਹ ਦਿਨ ਗਏ। ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਸੰਭਲ ਕੇ ਗੈਸ ਵਰਤੋ। ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ ਨਾਲ ਸਿਲੰਡਰ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਗਿਣ ਕੇ ਮਿਲਣਗੇ। ਫਾਲਤੂ ਵਿੱਚ ਉਡਾਉਣ ਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਸਮਝ ਲਓ।”
ਪਹਿਲਾਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਝਿਜਕ ਦੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਘਰੋਂ ਸਿਲੰਡਰ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੇ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਦਾਲ ਮੱਖਣ ਬਣਾਉਂਦੇ-ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਿਲੰਡਰ ਬੋਲ ਗਿਆ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਭੋਰਾ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਣ ਦੀ ਨੌਬਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦੀ। ਗੁਆਂਢਣ ਨੂੰ ਅੱਧਪੱਕੀ ਦਾਲ ਦਿਓ ਤਾਂ ਤੜਕਾ ਲਾ ਕੇ ਦੇ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਦੱਸ ਦਿੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਰੱਖ ਲਈ ਹੈ। ‘ਓ ਰਮੀਲਾ, ਜਾਣਦੀ ਆਂ ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘਰ ਫੌਜ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਖਣਗੇ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਅਸੀਂ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੀਆਂ। ਅੱਜ ਹੀ ਸਿਲੰਡਰ ਨੇ ਖਤਮ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਬਲੈਕ ਵਾਲਾ ਲਵਾਉਣਾ ਪੈਣੈ। ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕੰਟੈਕਟ ਨੰਬਰ ਐ ਤਾਂ ਦੇਈਂ ਜ਼ਰਾ।’
ਇੱਕ ਜ਼ਮਾਨੇ 'ਚ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਇਹ ਆਖਦੀ, ‘‘ਦੀਦੀ, ਇੱਜ਼ਤ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥ ਐ, ਬਚਾ ਲਓ।” ਸੁਣਨ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਵੱਡੀ ਦੀਦੀ ਦਾ ਰੋਲ ਬਾਖੂਬੀ ਨਿਭਾ, ਲੈਂਦੀ। ‘ਨਾ ਘਬਰਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨੀ। ਸਿਲੰਡਰ ਦੀ ਗੱਲ ਈ ਕੀ ਐ, ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਚਾਹੀਦੈ ਤਾਂ ਲੈ ਲਓ।’ ਇਹੋ ਸੀਨ ਅੱਜ ਬਦਲੇ ਰੂਪ 'ਚ ਬਹਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੈ। ‘‘ਕੀ ਦੱਸੀਏ ਭੈਣੇ, ਅਸੀਂ ਮਹੀਨਾ ਭਰ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਇਐ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ 'ਚ ਖਤਮ ਹੋਣ ਨੂੰ ਫਿਰਦਾ। ਸਿਲੰਡਰ ਦੀ ਆਖੋ ਹੀ ਨਾ, ਵੈਸੇ ਸਾਫ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰਨ 'ਚ ਸਾਨੂੰ ਬੁਰਾ ਤਾਂ ਲੱਗਦੈ, ਪਰ ਕੀ ਕਰੀਏ। ਸਾਡੇ ਔਖੇ ਸਮੇਂ 'ਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮਦਦ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਨੀਂ ਆਉਣਾ। ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਭਟਕਣਾ ਪਊ।”
ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਕਿੱਥੇ ਨੇ? ਰੇਲ ਦੀ ਪਟੜੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ ਜਿਨਾ ਚੁੱਕਣਾ, ਲੈ ਜਾਂਦਾ। ਲੋਕ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕੇਵਲ ਸਵੇਰ ਜੋਗਾ ਜਾਂ ਸ਼ਾਮ ਲਈ ਗੋਬਰ ਚੁਕਦੇ ਸਨ। ਘਰ 'ਚ ਜਮ੍ਹਾ ਰੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਝੰਜਟ ਨਹੀਂ ਪਾਲਦਾ ਸੀ। ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜ ਬੇਹਿਸਾਬ ਵੱਢੋ, ਗੱਠੜੀਆਂ ਲੈ ਜਾਓ, ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਚੋਰੀ ਨਾਲ ਹੀਟਰ 'ਤੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾ ਲਓ, ਕਿਸੇ ਸਬਸਿਡੀ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾ 'ਚ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਅੱਜ ਵੀ ਬੇਸਵਾਦ ਸਬਸਿਡੀ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਡਦੀ ਸੀ।