-ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ
ਬੁਲਗਾਰੀਆ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੋਫੀਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸਾਇਰਾ ਅਲਤਾਫ ਦਾ ਨਿੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਤੋਂ ਲਾਡਲਾ ਨਾਂਅ ਪਵਨ ਹੈ। ਇਹਨੂੰ ਤੇਲ ਵਾਲੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਏ। ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੇ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਇਹ ਹੁਨਰ ਲਾਹੌਰ ਜਾਂ ਲੰਡਨ ਦੇ ਆਰਟ ਕਾਲਜਾਂ 'ਚ ਜਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਸਿਖਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਿਸੇ ਸ਼ੁਹਰਤ ਤੇ ਪੈਸੇ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਕਰੇ, ਆਪਣੇ ਸੱਜਣਾਂ ਵਾਸਤੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਸੁਰੀਲਾ ਗਾਵਣ ਗਾਏ ਜਾਂ ਸੁਆਦੀ ਹਾਂਡੀ ਪਕਾਏ।
ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਜੰਮਪਲ ਨਿੱਕੀ ਪਵਨ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੀ ਜਾਣ ਦੀ ਆਦਤ ਸੀ। ਇਹਦੇ ਵਸੀਕਾ ਨਵੀਸ ਅੱਬੇ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਖੱਬੀ ਤਲੀ 'ਤੇ ਬਗਲਾ ਵਾਹ ਕੇ ਆਖਣਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰ ਲੈਣ ਦੇ। ਜੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਕੇ ਬੈਂਠੇਗੀ ਤਾਂ ਦੇਖੀਂ ਬਗਲਾ ਉਡ ਕੇ ਤੇਰੀ ਸੱਜੀ ਤਲੀ 'ਤੇ ਆ ਬੈਠੇਗਾ। ਪਵਨ ਨੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਕੇ ਮੁੱਠੀ ਮੀਚ ਕੇ ਬੈਠੀ ਰਹਿਣਾ। ਹਾਰ ਕੇ ਅੱਬੇ ਨੂੰ ਆਖਣਾ, ‘ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਉੱਡਦਾ ਕਰ ਦਿਓ।’ ਫੇਰ ਅੱਬੇ ਨੇ ਜਾਦੂ ਨਾਲ ਬਗਲਾ ਉਹਦੀ ਸੱਜੀ ਤਲੀ 'ਤੇ ਲਿਆ ਬਿਠਾਉਣਾ।
ਪਵਨ ਵੱਡੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫੁੱਲ ਬੂਟੇ ਨਮੂਨੇ ਇਸ ਸੱਜੀ ਤਲੀ ਤੋਂ ਉੱਡ ਕੇ ਜ਼ਨਾਨਾ ਸੂਟਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ 'ਤੇ ਛਪਣ ਲੱਗੇ, ਜਦ ਇਹ ਸਾਲ 1996-98 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਲਾਇਲਪੁਰ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ‘ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰ’ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸ਼ੌਕ ਵਾਸਤੇ ਕੈਨਵਸ 'ਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਾਹੁੰਦੀ ਏ।
ਪਿਕਾਸੋ ਨੇ ਆਖਿਆ ਸੀ ਪਈ ਹਰ ਬਾਲ ਆਰਟਿਸਟ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡਿਆਂ ਹੋ ਕੇ ਆਰਟਿਸਟ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਰ੍ਹਵੇ। ਪਵਨ ਦੀਆਂ ਇਹ ਤਸਵੀਰਾਂ ਕਿਸੇ ਓਸ ਵੱਡੇ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਨੇ, ਜਿਹਦੀ ਅੱਖ, ਹੱਥ ਨਾਲ ਵਾਹੀ ਲੀਕ ਹਾਲੇ ਵੀ ਬਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਸੂਮੀਅਤ, ਸ਼ਰਾਰਤ ਅਤੇ ਉਣਸ ਦਿਸਦੀ ਏ। ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਬੱਚਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਅੱਗੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸ਼ਕਲਾਂ ਵਾਹੁਣ ਦੀ ਕਾਰੀਗਰੀ ਕਰੇ, ਹਰ ਕੋਈ ਦੇਖ ਦੇਖ ਖੁਸ਼ ਹੋਵੇ, ਮਾਖੌਲ ਕਰੇ, ਦੇਖੋ, ਮੂੰਹ ਕਿੰਝ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਏ। ਅੱਖਾਂ, ਕੰਨ, ਮੂੰਹ, ਠੋਡੀ, ਪੈਰ, ਹੱਥ, ਆਖਿਰ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਇਹ ਹੋਈ ਨਾ ਗੱਲ। ਫੇਰ ਬਣਾਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਖੁਸ਼ ਤੇ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਵੀ।
ਪਵਨ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਇਹ ਦੋ ਤਸਵੀਰਾਂ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਖਾਸ ਨੇ। ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਕਿ ਚੁੱਪ ਵੱਟੀ ਬੈਠੇ ਦੋ ਜਣੇ ਮਜ਼ਹਰ ਤਿਰਮਜ਼ੀ ਤੇ ਅਕਰਮ ਵੜੈਚ ਮੇਰੇ ‘ਜਿਗਰ’ ਨੇ। (ਲਾਹੌਰੀ ਵਿੱਚ ਜਿਗਰੀ ਯਾਰ ਨੂੰ ਜਿਗਰ ਆਖਦੇ ਨੇ) ਸਾਹਮਣੇ ਦਿਸਦੇ ਅਸਲ ਨੂੰ ਭੰਨਣਾ, ਤੋੜਨਾ-ਮੁੜ ਜੋੜਨਾ ਇਹੀ ਚੰਗੇ ਹੁਨਰ ਦਾ ਕੰਮ ਏ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਜਣੇ ਕਾਫਕੇ ਦੇ ਭੱਬੂ (ਕਾਕਰੌਚ) ਲੱਗਦੇ ਨੇ। ਕਦੇ ਇਹ ਮੁੜ ਬੰਦੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਕਦੇ ਫੇਰ ਤੋਂ ਭੱਬੂ। ਚੰਗਾ ਸ਼ਗੁਲ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਏ।
ਬੰਦਾ ਟੁੱਟਣਹਾਰ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ 'ਚ ਵੱਲਨਰੇਬਲ) ਏ। ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਹੂ ਇਹਨੂੰ ਉਡਣਹਾਰਾ ਕਹਿੰਦਾ ਏ, ਤਾੜੀ ਮਾਰ ਉਡਾ ਨਾ ਬਾਹੂ, ਅਸੀਂ ਆਪੇ ਉਡਣਹਾਰੇ ਹੂ। ਹਰ ਪਲ ਟੁੱਟਣ ਟੁੱਟਣ ਕਰਦੀ ਆਪਣੀ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਬਚਾਅ ਬਚਾਅ ਰੱਖਣਾ ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਨਹੀਂ। ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਢਹਿਣੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਲਿਖਾਰੀ ਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਦਾ ਧਰਮ ਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦਾਅਵੇ ਕਰਨੇ ਕੂੜ ਗੱਲ ਏ। ਸਾਰੀ ਕੈਨਵਸ 'ਤੇ ਜੀਵਣ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਵਿਛੀ ਪਈ ਏ। ਅੱਜ ਦਾ ਪਲ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਨਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਮੁੜ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ। ਇਹਨੂੰ ਬਚਾਈਏ, ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਈਏ? ਇੱਕੋ ਢੰਗ ਏ, ਇਹਨੂੰ ਲਿਖ ਕੇ ਰੱਖ ਲਓ, ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਜਾਂ ਰੰਗ ਨਾਲ ਜਾਂ ਕੈਮਰੇ ਨਾਲ ਤਸਵੀਰ ਖਿੱਚ ਲਓ। ਸਨਦ ਰਹੇਗੀ।
ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਤਾਨਪੂਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਮਸਕੀਨ ਸਾਜ਼ਿੰਦੇ ਤੇ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕਲੱਕਤੇ ਜਾ ਕੇ ਗਰਾਮੋਫੋਨ ਤਵੇ 'ਚ ਆਪਣੀਆਂ 'ਵਾਜਾਂ ਭਰਾਉਣ ਲੱਗੇ ਨੇ। ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਜਾਮਨੀ ਰੰਗ ਭਾਰੂ ਏ, ਜੋ ਰਿਆਸਤੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਰੰਗ ਸੀ। ਨੀਝ ਲਾ ਕੇ ਦੇਖੋ, ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਧਰੁਪਤ ਅੰਗ ਵਿੱਚ ਵੱਜਦੀ ਸੁਣੀਂਦੀ ਏ। ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਨਿੱਕੀ ਜਿੰਨੀ ਕਰਦ ਨਾਲ ਲਾਈਆਂ ਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਤਹਿਆਂ ਵੀ, ਜਿਵੇਂ ਬੰਦੇ ਦੀ ਟੁੱਟਣਹਾਰੀ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਜੋਗੀਆਂ ਨਹੀਂ। ਪਵਨ, ਮਜ਼ਹਰ, ਅਕਰਮ, ਤੁਸੀਂ, ਮੈਂ ਹਰ ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਪਿਆ ਕਰਦਾ ਏ। ਸ਼ੁਕਰ ਏ, ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਜੀਉਣਾ ਏਨਾ ਔਖਾ ਨਹੀਂ।