-ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੋਮੇਲ
ਮੈਨੂੰ ਬਾਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਬੜਾ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੋਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜਾਨਵਰ ਇੰਨਾ ਚੰਚਲ ਤੇ ਫੁਰਤੀਲਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਾ ਸਕਦੇ ਕਿ ਅਗਲੇ ਪਲ ਕੀ ਕਰ ਬੈਠੇ। ਵੈਸੇ ਮੈਂ ਇਹ ਗੱਲ ਉਦੋਂ ਦੀ ਸੁਣਾਉਣ ਲੱਗੀ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਬਾਂਦਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕੁੱਤੇ-ਬਿੱਲੇ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਵੱਢਦਿਆਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਖਿਆ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਖਾਸ ਡਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਜੰਮਪਲ ਹਾਂ, ਉੱਥੇ ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਘੁੰਮਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਖਿਆ, ਸਿਰਫ ਮਦਾਰੀ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਮਾਸ਼ੇ ਵਿਖਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਖਤਮ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸਾਰ ਮੇਰੀ ਜਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਲੱਗੀ, ਉੱਥੇ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੇ ਟੋਲੇ ਆਮ ਭੱਜੇ ਫਿਰਦੇ ਸਨ, ਚਾਹੇ ਛੱਤ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਵਿਹੜਾ, ਬਰਾਂਡਾ ਜਾਂ ਸੜਕਾਂ ਜਾਂ ਗਲੀਆਂ, ਸਭ ਜਗ੍ਹਾ ਬਾਂਦਰ ਹੀ ਬਾਂਦਰ ਸਨ, ਪਰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਹਿੰਦੇ। ਬਾਂਦਰੀਆਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਚਿਪਕਾਈ ਅਕਸਰ ਛੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੰਡੇਰਾਂ ਜਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਇੱਕ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਈ ਬੈਠੀਆਂ ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਦਾ ਸਿਰ ਫਰੋਲਦੀਆਂ ਅਤੇ ਜੂੰਆਂ ਕੱਢਦੀਆਂ ਵੀ ਦਿਖ ਜਾਂਦੀਆਂ।
ਮੈਂ ਫਰਵਰੀ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਜੁਆਇਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਸਾਖੀ ਸੀ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀਰੋ ਵਰਸ਼ਿਪ ਬਹੁਤ ਸੀ। ਨਵੀਆਂ ਆਈਆਂ ਜਵਾਨ-ਜਹਾਨ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਰਗੀਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਨੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਮੇਰੀਆਂ ਵੀ ਕਈ ਚਹੇਤੀਆਂ ਬਣ ਗਈਆਂ। ਉਦੋਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਬਾਹਰ ਵਿਹੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਛੱਤ ਉੱਤੇ ਸੌਂਦੇ ਸਨ। ਪੱਖੇ ਲਾ ਕੇ ਸੌਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ਼ ਉਦੋਂ ਬਹੁਤ ਨਹੀ ਸੀ ਚੱਲਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਇਕੱਲੀ ਨਾ ਭੇਜ ਕੇ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਜੋ ਅੱਠਵੀਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸੀ, ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤੜਕੇ ਸੁੱਤੀਆਂ ਸਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀਆਂ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਚਹੇਤੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਆ ਕੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਇਆ। ਖੋਲੋ-ਖੋਲੋ ਮੈਡਮ ਜੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ। ਚੱਲੋ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਨਹਿਰ ਉੱਤੇ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲਈ। ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਵਗਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹਾਉਣਾ ਪੁੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈ ਘੂਕ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਝਿੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਜਾਓ, ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪੁੰਨ ਚਾਹੀਦਾ। ਮੈਨੂੁੰ ਸੌਣ ਦਿਓ। ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਪੁੰਨ ਤੁਸੀਂ ਖੱਟ ਲਓ।” ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਕੇ ਚਲੀਆਂ ਗੀਆਂ, ਪਰ ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਬੋਲੀ, ‘‘ਮੈਡਮ, ਜੀ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਦਿਨ ਹੈ, ਐਦਾਂ ਨਾ ਕਹੋ, ਪਾਪ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।” ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਚੰਗਾ-ਚੰਗਾ ਲੱਗਣ ਦਿਓ ਮੈਨੂੰ ਪਾਪ। ਤੁਸੀਂ ਜਾਓ, ਲਾਓ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਡੁਬਕੀਆਂ, ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਦੋ-ਚਾਰ ਡੁਬਕੀਆਂ ਲਾ ਲੈਣਾ।”
ਕਹਿ ਕੇ ਮੈਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਕੁੰਡੀ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠੀ ਸਾਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇੰਝ ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਪਿੱਛੋਂ ਆ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਜੱਫਾ ਮਾਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਜਦ ਮੈਂ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਮੁੱਕਾ ਮਾਰਿਆ ਤਾਂ ਝੱਟ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਬਾਂਦਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅੱਗੋਂ ਆ ਕੇ ਦੋਵਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਦੰਦ ਮਾਰੇ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਦੀ ਹੋਈ ਭੱਜ ਕੇ ਅੰਦਰ ਜਾ ਵੜੀ ਅਤੇ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬਦੀ ਹੋਈ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਦੇਖਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਬਾਂਦਰ ਭੈਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੱਟਦਾ, ਪਰ ਉਹ ਕਦੋਂ ਦਾ ਭੱਜ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਗਰਮ-ਗਰਮ ਲਾਵਾ ਜਿਹਾ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ਮੱਥੇ ਤੋਂ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਹੋਇਆ ਮੇਰੀ ਕਮੀਜ਼ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਮੇਰੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਦੇਖਿਆ, ਉਫ ਉਹ ਤਾਂ ਖੂਨ ਸੀ। ਬੱਸ ਮੈਂ ਖੂਨ ਦੇਖ ਕੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਈ। ਜਦ ਹੋਸ਼ ਆਈ ਤਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਸਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ 14 ਟੀਕੇ ਲੱਗੇ। ਅਪ੍ਰੈਲ ਦਾ ਗਰਮ ਮਹੀਨਾ ਅਤੇ ਸਿਰ-ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਪੱਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਸੂਈਆਂ ਵਾਲੇ ਇੰਜੈਕਸ਼ਨ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਮੈਂ ਉਹ ਦਿਨ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲ ਸਕਦੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਬਾਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਡਰਨ ਲੱਗ ਪਈ ਅਤੇ ਜਦ ਵੀ ਕਿਸੇ ਬਾਂਦਰ ਨੂੰ ਆਉਂਦਾ ਦੇਖਦੀ ਤਾਂ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ।
ਵਕਤ ਲੰਘਦਾ ਗਿਆ। ਪੁਰਾਣੀ ਸਦੀ ਮੁੱਕ ਗਈ ਤੇ ਨਵੀਂ ਸਦੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਚਿਹਰਾ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਫੈਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਬੇਟਾ ਨਵਾਂ-ਨਵਾਂ ਫੌਜੀ ਅਫਸਰ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਬੀਵੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਿਮਲੇ ਘੁੰਮਣ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਫੌਜੀ ਗੈਸਟ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਸਾਂ। ਰੋਜ਼ ਸ਼ਿਮਲੇ ਦੀ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣ ਜਾਂਦਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਰਿੱਜ ਉੱਤੇ ਘੁੰਮੇ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਲੱਕੜ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਾ ਚੱਕਰ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਸੰਜੋਲੀ ਤੇ ਮੁਸ਼ੋਵਰਾ ਗਏ। ਉਥੇ ਘੋੜੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਚਲਾਕੀ ਦੇਖੀ। ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ: ਐਹ ਦੋ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਹਿੱਲ ਟੌਪ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਹੈ। ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੋਂ ਸਤਲੁਜ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਲਾਲਚ ਸਭ ਨੂੰ ਸੀ। ਸੋ ਫਟਾਫਟ ਸਾਰੇ ਘੋੜੇ ਹਾਇਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ। ਪੁੱਛਿਆ, ਬਈ ਕਿੰਨੀ ਦੇਰ ਵਿੱਚ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ‘‘ਬੱਸ ਜੀ, ਘੰਟਾ ਕੁ ਲੱਗੇਗਾ।” ਹਜ਼ਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਇੱਕ ਘੋੜੇ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਸੀ। ਖੈਰ ਜੀ, 10 ਕੁ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਨੀਵੀਂ ਜਿਹੀ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਘੋੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਰੁਕ ਗਏ ਅਤੇ ਬੋਲੇ ਕਿ ਔਹ ਦੇਖੋ ਜੀ ਹੇਠਾਂ ਦਰਿਆ ਵਗਦਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਉਥੇ ਕੋਈ ਦਰਿਆ ਨਾ ਦਿਸਿਆ। ਅਖੀਰ ਉਹ ਬੋਲੇ, ‘‘ਦੇਖੋ ਜੀ, ਸਾਨੂੰ ਦਰਿਆ ਚੰਗਾ ਭਲਾ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਸਮਤ ਹੈ।” ਇੰਝ ਅਸੀਂ 10 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਏ ਲੁਟਾ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਜਾਖੂ ਮੰਦਰ ਦੇਖਣ ਗਏ। ਉਥੇ ਬਾਂਦਰ ਹੀ ਬਾਂਦਰ ਸਨ। ਮੈਂ ਦੋ-ਚਾਰ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਆ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਡਰਦੀ ਸਾਂ। ਬੱਚੇ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਮੈਂ ਪੌੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠੀ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਝਾਕ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕਦੋਂ ਇੱਕ ਬਾਂਦਰੀ ਆ ਕੇ ਮੇਰੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਈ। ਜਦ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਮੈਂ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਈ। ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਦੇ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਲੱਗੇ ਉਸ ਨੂੰ ਛਛਕਾਰਨ, ਪਰ ਉਹ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਮੇਰੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਰਹੀ। ਨਾ ਹਿੱਲੀ, ਨਾ ਡੁੱਲੀ। ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੱਟਿਆ, ਨਾ ਵੱਢਿਆ। ਸਭ ਲੋਕ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ। ਇੰਨੇ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਆ ਗਏ। ਉਹ ਵੀ ਮੇਰੇ ਉਡੇ ਹੋਏ ਰੰਗ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਬਾਂਦਰੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ। ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੁਝ ਫਲ ਸੁੱਟੇ ਅਤੇ ਛੋਲੇ ਵੀ ਅਤੇ ਉਹ ਖਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਉਥੋਂ ਚਲੀ ਗਈ। ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਮੈਡਮ ਜੀ, ਕੋਈ ਪੁਰਾਣਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ, ਜੋ ਨਿਭਾਉਣ ਆਈ ਸੀ।” ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਬਾਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਡਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਤੇ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਕਈ ਵਾਰ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ‘‘ਮੌਮ, ਅੱਜ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਭੈਣ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ। ਬੈਠੀ ਆਪਣੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚੋਂ ਜੂੰਆਂ ਕੱਢ ਰਹੀ ਸੀ।” ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਹੱਸ ਕੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ।