-ਆਕਾਰ ਪਟੇਲ
ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ? ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਹੈ? ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ (ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਹੀਂ) ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਲੋਕਤੰਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ, ਆਰਥਿਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਏਗਾ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵਿਚਾਰ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਅਸੀਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਣਦੇਖਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕਦੀ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀਆਂ `ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਆਨੰਦ ਨਹੀਂ ਮਾਣਿਆ।
ਇਸ ਭੂਮਿਕਾ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਸਤਰ ਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਦੇਣਗੇ। ਭਾਈਚਾਰਾ ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਹਮਦਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ ਨਹੀਂ। ਸਾਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਹਮਦਰਦੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸਹਿਜ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਵੋਟਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਛੂੁਹਣਾ ਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ ਨਹੀਂ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਖਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਵੱਖਰੇ ਆਰਥਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦਾ ਹੋਵੇ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਅ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ।
ਸਾਡਾ ਤਾਜ਼ਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਸਗੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਲਾਕਡਾਊਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਕੋਵਿਡ ਕੇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭਗ 100 ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਇਕੱਠ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਵਿਡ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਦ ਕੋਈ ਹੋਰ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਭਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੇਸ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ।
ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਅਜਿਹੇ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਬਹੁਤੇ ਦਲਿਤ ਔਰਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਟਾਇਲਟ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਉਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾ ਰੱਖੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਅਜੇ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਦਲਿਤ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੈਪਟਿਕ ਟੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਨਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਵੱਲੋਂ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਗੈਸ ਚੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਣਗਿਣਤ ਅਦਾਲਤੀ ਹੁਕਮਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬੜ੍ਹਾਵਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਟੀਕਾਕਰਨ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਨਿੱਜੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਝੱਲ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਇੱਕ ਖੁਰਾਕ ਲਈ 1200 ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਾਰਜ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਛੇ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੂਸਰੀ ਖੁਰਾਕ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜੋ 2400 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ। ਪੰਜ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕਿੰਨੇ ਪਰਵਾਰ ਵੈਕਸੀਨ ਲਈ 12000 ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੱਕ ਚੱਲੇਗਾ। ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯੰਤਰਾਂ ਉਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਟੀਕਾਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਾਂ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨਾ ਵੈਕਸੀਨ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਸਾਲ 2014 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 28000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਲੇ ਕਰੋੜਪਤੀਆਂ ਨੇ (ਮਤਲਬ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ 7.5 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ) ਭਾਰਤ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਦੂਸਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਪਾ ਲਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਆਸ਼ਾਵਾਦ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਕਾਨੂੰਨ `ਤੇ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਅਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਾਧਦੇ ਹਾਂ।
ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਕੇ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਦੀ ਲਾਗਤ 20,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਬੈਠੇਗੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਘਰ ਮਿਲੇਗਾ ਜਦ ਕਿ ਕਰੋੜਾਂ ਆਦਮੀਆਂ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਵੈਕਸੀਨ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਅਤੇ ਨੈ ਪੈਸਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਮੌਜੂਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇੰਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉਤੇ ਇੱਕ ਵਾਇਰਸ ਬਾਰੇ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ `ਚ ਅਸੀਂ ਇੰਨੇ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮਾਨ ਤੌਰ `ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਫੜਿਆ ਹੈ ਪਰ ਕੁਝ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਬੈਡਾਂ, ਵੈਂਟੀਲੇਟਰਾਂ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 22,000 ਰੁਪਏ ਰੋਜ਼ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰਨੀ ਪਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਬੱਚੇ ਇਨਫੈਕਟਿਡ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਉਹ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਰਹੇ। ਸਾਡੇ `ਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਮਰ ਜਾਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਅਧਿਕਾਰਕ ਕੋਵਿਡ ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਸ ਵੱਲੋਂ ਬਲੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕੀਤੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਕੁਝ ਵੱਖ ਹੈ। ਲੋਕ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਇਲਾਜ ਦੇ ਮਰ ਜਾਣਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇਲਾਜ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ।
ਇਹ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਰਗੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੇ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹਨ। ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ?