-ਮੋਹਨ ਸ਼ਰਮਾ
ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਸੱਤਾ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਵਾਅਦਿਆਂ ਤੇ ਲਾਰਿਆਂ ਦਾ ਜਾਲ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਚੁਸਤ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਵਾਂਗ ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਕੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਵੋਟਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਠੱਗਿਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚੋਣ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸੂਹੀਏ ਰੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਵਿਰੋਧੀ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਕੇ, ਚਾਪਲੂਸੀ ਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਚੋਲਾ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ‘ਨੇਕ ਸਲਾਹਾਂ' ਨਾਲ ਚੋਣ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਸੂਤਰਧਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸੂਹੀਆਂ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਡੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਕੀਤੇ ਇਕਰਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਦੂਜੇ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਆਗੂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਦੀਆਂ ਪੈਰ-ਪੈਰ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਗੁਪਤ ਰਿਪੋਰਟ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਇਕਰਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਦੀ ਰਕਮ ਬਟੋਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਰੰਗਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀ ਵੀ ਮੇਹਰ ਭਰਿਆ ਹੱਥ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਸਾਲ 1972 ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰੀਜਾਈਡਿੰਗ ਅਫਸਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਪਈ। ਚਾਰ ਪੋਲਿੰਗ ਅਫਸਰ ਅਤੇ ਦੋ ਪੁਲਸ ਵਾਲੇ ਮੇਰੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਾਂ ਉਪਰੋਂ ਸੁਰਾਖ ਵਾਲੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਪੀਪੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣ ਸਮੇਂ ਜਿੰਦਰਾ ਲਾ ਕੇ ਸੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਰਪੰਚ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਚੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਚਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਵੀ ਸੀਲ ਬੰਦ ਪੀਪੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਾਂ ਪੁਆ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵੋਟਾਂ ਭੁਗਤਾਉਣ ਪਿੱਛੋਂ ਅਸੀਂ ਟੱਪਰੀਵਾਸਾਂ ਵਾਂਗ ਦੂਜੇ ਪਿੰਡ ਡੇਰਾ ਲਾ ਲੈਂਦੇ। ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਕਾਗਜ਼ ਭਰੇ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਵੋਟਾਂ ਪੈਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮਗਰੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਭਰਵੇਂ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਚੋਣ ਨਤੀਜਾ ਐਲਾਨਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇੰਜ ਹੀ ਜਦੋਂ ਇਕ ਪਿੰਡ ਦੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਡੇਰੇ ਲਾਏ ਤਾਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸਰਪੰਚ ਦੀ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਸ਼ਖਸ ਦਾ ਇਕ ਖਾਸ ਬੰਦਾ ਆਇਆ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ, ‘ਥੋਡੇ ਨਾਲ ਅਲੱਗ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਐ ਜੀ।'
ਮੈਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਆਪਣੀ ਪੋਲਿੰਗ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਬੈਠਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੀ ‘ਖਾਸ ਗੱਲ' ਸੁਣਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਨ ਤੇ ਪੋਲਿੰਗ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਮੈਂ ਉਠ ਖੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਇੰਨੀ ਕੁ ਵਿੱਥ 'ਤੇ ਖੜੋ ਗਿਆ, ਜਿਥੋਂ ਉਸ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਪੋਲਿੰਗ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਣ ਸਕੇ। ਮੈਂ ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਕੋਈ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਬੈਠੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਗੱਲ ਤੋਰੀ, ‘ਮੈਂ ਜੀ, ਜਿਹੜਾ ਕਿਹਰ ਸਿਹੁੰ ਸਰਪੰਚੀ ਦੀ ਚੋਣ ਲੜ ਰਿਹੈ, ਉਹਦਾ ਖਾਸ ਬੰਦਾ ਹਾਂ। ਆਪਾਂ ਓਹਨੂੰ ਜਿਤਾਉਣੈ। ਬਸ ਤੁਸੀਂ ਦੋ ਕੁ ਸੌ ਵੋਟਾਂ ਦਾ ਹੇਰ ਫੇਰ ਕਰ ਦਿਓ। ਥੋਡੀ ‘ਸੇਵਾ ਪਾਣੀ' ਕੰਨੀਉਂ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਰਹੂਗੀ।' ਮੇਰੇ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ‘ਸੇਵਾ ਪਾਣੀ' ਵਾਲੀ ਰਾਸ਼ੀ ਵਧਾਉਂਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ 5000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਚੋਗਾ ਸੁੱਟਿਆ (ਓਦੋਂ ਦਾ 5000 ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਅੱਜ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ)। ਕੋਰਾ ਜਵਾਬ ਦੇ ਕੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹਿ ਗਿਆ ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਕੋਲ ਦੁਹਰਾ ਦਿੱਤੀ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਵੋਟਾਂ ਪੈਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ। ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਤੋਂ ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਥਾਂ ਦੂਜੇ ਸ਼ਖਸ ਦੇ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ‘ਖਾਸ ਬੰਦਾ' ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਖੜਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਾਂ ਵਾਲੀ ਪੀਪੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ਾਬ ਸੁੱਟਣ ਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਆਮ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਾਰਨ ਵਾਲੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਪਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਹ ‘ਖਾਸ ਬੰਦਾ' ਸਰਪੰਚੀ ਦੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤਦੇ ਸ਼ਖਸ ਦੀ ਪੀਪੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ਾਬ ਸੁੱਟ ਕੇ ਗੜਬੜ ਨਾ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮੈਂ ਟੀਮ ਨਾਲ ਆਏ ਪੁਲਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਬੁਲਾ ਕੇ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਖੜੇ ਉਸ ਬੰਦੇ ਉਤੇ ਬਾਜ਼ ਅੱਖ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਆਪ ਵੀ ਚੌਕਸ ਹੋ ਗਿਆ।
ਜਦੋਂ ਉਹ ‘ਖਾਸ ਬੰਦਾ' ਪੀਪੀ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਅੱਖ ਉਸ ਉਪਰ ਸੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸੁੰਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਸ ‘ਖਾਸ ਬੰਦੇ' ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੋਟ ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਥਾਂ ਦੂਜੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੀ ਪੀਪੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੋਈ, ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਸਰਪੰਚੀ ਦੀ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸ਼ਖਸ ਭਾਰੀ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਰਪੰਚੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਿੱਤ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ, ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਦੇ ਬੈਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਨਾਅਰੇ ਲਾਉਣ ਅਤੇ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ‘ਖਾਸ ਬੰਦਾ' ਨਵੇਂ ਸਰਪੰਚ ਦੇ ਪਾਸ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸੀ।
ਪਿੱਛੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਰਪੰਚੀ ਦੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਾਲਚ ਨਾਲ ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ‘ਖਾਸ ਬੰਦੇ' ਨੂੰ ਖਰੀਦਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ 5000 ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਪੋਲਿੰਗ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਛੇੜ ਕੇ ਉਹ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਵੋਟਾਂ ਪਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਕਾਊ ਮਾਲ ਹਨ ਜਾਂ ਹੱਕ ਸੱਚ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ! ਅਜੋਕੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ‘ਖਾਸ ਬੰਦਿਆਂ' ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਚੋਲਾ ਬਦਲ ਕੇ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰ ਤੋਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਜ਼ਮੀਰ ਵਿਹੂਣੇ ਸ਼ਖਸ ਸਮਾਜ, ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਮੁਲਕ ਲਈ ਧੱਬਾ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।