-ਪਰਮਜੀਤ ਕੁਠਾਲਾ
ਕੱਲ੍ਹ ਦੇ ਜੁਆਕ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਕੁੱਤੇ ਖਾਣੀ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਪੋਚਵੀਂ ਪੱਗ ਦੇ ਪੇਚ ਢਿੱਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਆਪਣੀ ਭੂਆ ਦੇ ਗੋਡੀਂ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਉਹ ਚੱਕਵੇਂ ਪੈਰੀਂ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਆ ਬੈਠਿਆ। ‘ਦੇਖ ਲਾ ਇਉਂ ਗਰੀਬ ਘਰਾਂ ਦੇ ਜੁਆਕਾਂ ਦਾ ਬ੍ਰੇਨ ਵਾਸ਼ ਕਰਕੇ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰਦੇ ਨੇ ਕਾਮਰੇਡ, ਤਦੇ ਹੀ ਭੁੱਖੇ ਮਰਦੇ ਨੇ ਇਹ ਲੋਕ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਛੋਟੇ ਅਫਸਰ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨੀ ਆਉਂਦੀ ਐ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਆਉਂਦਾ।' ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ 'ਚ ਚੋਟੀ ਦਾ ਅਫਸਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੀ ਭੂਆ ਦੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਪਛਤਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਆਏ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਪਿੰਡੋਂ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ। ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਲੀਡਰਾਂ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਨੇੜਤਾ ਸਦਕਾ ਉਸ ਦਾ ਸਾਡੇ ਜ਼ਿਲੇ 'ਚ ਤਾਇਨਾਤ ਹੁੰਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੋਸਤਾਨਾ ਮੇਲਜੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਫੋਨ ਉਪਰ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਨੇੜੇ ਉਸ ਅੰਦਰ ਅਚਾਨਕ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗੇ ਮੋਹ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਲੱਗਦੀ। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬਾਪ ਪਿੰਡ 'ਚ ਜੁੱਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਮਾਂ ਵਿਹੜੇ ਦੀਆਂ ਆਮ ਔਰਤਾਂ ਵਾਂਗ ਖੇਤਾਂ 'ਚੋਂ ਕੱਖ ਕੰਡਾ ਲੈਣ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਿਜਲੀ ਬੋਰਡ 'ਚ ਕਲਰਕੀ ਕਰਦਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਅਫਸਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਸਿਆਸੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਛੱਡ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਫਿਰ ਉਹਨੇ ਨਾ ਕਦੇ ਪਿੰਡ ਗੇੜਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਸਾਰ ਲਈ।
‘ਮੈਨੂੰ ਪਤੈ, ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਸਮਾਜ ਲਈ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਨਾ ਬਈ, ਕੋਈ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਸੰਸਥਾ ਬਣਾ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾ ਦੇਈਏ। ਸਮਾਜ ਦੇ ਬਥੇਰੇ ਅਫਸਰ ਮੇਰੇ ਸੰਪਰਕ 'ਚ ਨੇ, ਫੰਡ ਦੀ ਕੋਈ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ।' ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਏਜੰਡਾ ਮੇਰੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਅਫਸਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਨਾਂਹ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ।
‘ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਭੂਆ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਜੋੜ ਦਿੰਦੇ ਆਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਹਾਲੇ ਮਿਲਿਆ ਨ੍ਹੀਂ, ਬੇਬੇ ਦੇ ਭੋਗ 'ਤੇ ਬੋਲਦਾ ਸੁਣਿਆ ਸੀ, ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੂਝਵਾਨ ਲੱਗਿਆ ਉਹ। ਚੱਲ ਅੱਜ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਆਂ।' ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਨਾਲ ਬਿਠਾ ਕੇ ਧੂਰੀ ਨੇੜੇ ਵਿਆਹੀ ਆਪਣੀ ਭੂਆ ਦੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ। ਤੀਹ ਪੈਂਤੀ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਪਿੱਛੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਭੂਆ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੁੱਛ ਪੁਛਾ ਕੇ ਤੰਗ ਜਿਹੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਟੁੱਟੇ ਜਿਹੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਕੰੁਡਾ ਖੜਕਾਇਆ।
ਬਿਨਾ ਖਿੜਕੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੇ ਬਿਨਾ ਪਲੱਸਤਰ ਕੀਤੇ ਇਕੋ ਕਮਰੇ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਮੰਜੀ ਉਤੇ ਬੈਠੀ ਮਾੜਕੂ ਜਿਹੀ ਮਾਈ ਉਸ ਦੀ ਭੂਆ ਸੀ। ਅਫਸਰ ਭਤੀਜੇ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਭੂਆ ਤੋਂ ਚਾਅ ਚੁੱਕਿਆ ਨਾ ਜਾਵੇ। ‘ਵੇ ਚਰਨਿਆਂ, ਆਹ ਦੇਖ ਵੇ ਤੇਰਾ ਭੈਣੀ ਆਲਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿਹੁੰ ਵੀਰ ਆਇਆ।' ਮੋਟੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਐਨਕਾਂ ਠੀਕ ਕਰਦੀ ਭੂਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਉਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਟੂਟੀ ਤੋਂ ਭਰ ਕੇ ਲਿਆਂਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਾਲਟੀ ਕੰਧੋਲੀ ਉਤੇ ਰੱਖੇ ਘੜੇ 'ਚ ਉਲੱਦ ਕੇ ਚਰਨੇ ਨੇ ਫਤਿਹ ਬੁਲਾਈ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਬੈਠਣ ਲਈ ਮੰਜਾ ਡਾਹ ਕੇ ਚਾਹ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਅੱਗ ਬਾਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
‘ਭੂਆ ਚਰਨਾ ਕੰਮ ਕੀ ਕਰਦਾ?' ਜਸਵੰਤ ਸਿਹੁੰ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ।
‘ਪੁੱਤ, ਪਹਿਲਾਂ ਤੇਰੇ ਫੁੱਫੜ ਨਾਲ ਈ ਭੱਠੇ 'ਤੇ ਪਥੇਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਤੀ, ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਤਾਂ ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਕਾਮਰੇਟ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ।' ਭੂਆ ਨੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
‘ਹੈਂ..? ਭੂਆ ਕਾਮਰੇਡ ਲੱਗਣਾ ਕਿਹੜੀ ਨੌਕਰੀ ਆ?'
‘ਪੁੱਤ ਤੈਨੂੰ ਨ੍ਹੀਂ ਪਤਾ, ਚਰਨਾ ਤਾਂ ਲੈਕਚਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕਰਦਾ।' ਭੂਆ ਕਿਸੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਦੀ ਹੁੱਬ-ਹੁੱਬ ਕੇ ਵਡਿਆਈ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।
‘ਚਰਨਿਆਂ ਛੱਡ ਆਹ ਨੰਗ ਭੁੱਖ ਦੀ ਕਾਮਰੇਡੀ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲੱਬ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਬਣਾਉਣ ਆਇਆਂ। ਨਾਲੇ ਭੂਆ ਨੂੰ ਸੁੱਖ ਮਿਲਜੂ, ਨਾਲੇ ਆਹ ਘਰ ਦਾ ਕੁਛ ਬਣਜੂ।' ਉਹ ਸਟੀਲ ਦੀ ਪਲੇਟ 'ਚ ਚਾਹ ਦੇ ਗਲਾਸ ਚੁੱਕੀ ਖੜੇ ਚਰਨੇ ਨੂੰ ਕਲੱਬ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਬਣਾ ਕੇ ਨਾਲੇ ਪੁੰਨ ਨਾਲੇ ਫਲੀਆਂ ਦਾ ਫਾਰਮੂਲਾ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗਿਆ।
‘ਬਾਈ ਜੀ, ਲਗਦਾ ਥੋਡੀ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਨੇੜੇ ਆ।'
‘ਤੈਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ?'
‘ਬਾਈ ਜੀ ਪਤਾ ਨੂੰ ਕੀ ਆ, ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਅਫਸਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਪਿੱਛੋਂ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਚੋਣਾਂ ਲੜਨ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਬਣ ਗਿਐ, ਪਹਿਲਾਂ ਕੋਈ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਸੰਸਥਾ ਬਣਾ ਕੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਦਾ ਡਰਾਮਾ ਕਰੀ ਜਾਣਗੇ, ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ 'ਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਚੋਣ ਮੈਦਾਨ 'ਚ ਆ ਜਾਣਗੇ।' ਚਰਨੇ ਦੀ ਕਾਮਰੇਡੀ ਉਬਾਲੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗੀ।
‘ਨਹੀਂ ਆਪਾਂ ਹਾਲੇ ਕੋਈ ਸਿਆਸੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ, ਸਿਰਫ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ।'
‘ਬਾਈ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰਿਓ, ਇਹ ਕੰਮ ਮੇਰੇ ਵੱਸ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈ ਕੇ ਅਫਸਰ ਬਣੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗੇ ਲੋਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੱਢੀ ਉਂਗਲ 'ਤੇ ਨ੍ਹੀਂ ਮੂਤਦੇ। ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਨੇੜੇ ਆਉਂਦੀ ਤਾਂ ਸਿਆਸੀ ਲਾਲਸਾ 'ਚ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਬਣ ਬਹਿੰਦੇ ਆ।' ਚਰਨੇ ਦੀਆਂ ਤੱਤੀਆਂ-ਤੱਤੀਆਂ ਸੁਣ ਕੇ ਚਾਹ ਦੀ ਘੁੱਟ ਜਿਵੇਂ ਜਸਵੰਤ ਸਿਹੁੰ ਦੇ ਗਲੇ 'ਚ ਹੀ ਅਟਕ ਗਈ।
‘ਪੁੱਤ ਚਰਨਾ ਤਾਂ ਜੁਆਕ ਆ, ਇਹਦਾ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰੀਂ।' ਭੂਆ ਅਫਸਰ ਭਤੀਜੇ ਨੂੰ ਪਲੋਸਣ ਲੱਗ ਪਈ।
‘ਨਹੀਂ-ਨਹੀਂ ਭੂਆ ਜੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਸੋਚ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਚੱਲੋ ਇਹਦੀ ਮਰਜ਼ੀ।' ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਚਾਹ ਦਾ ਗਲਾਸ ਰੱਖ ਕੇ ਖੜਾ ਹੋ ਗਿਆ।
‘ਬਾਈ ਸਮਾਜ ਇਉਂ ਨ੍ਹੀਂ ਬਦਲਣਾ। ਹਿੰਮਤ ਹੈ ਤਾਂ ਆਉ ਸਾਡੇ ਨਾਲ, ਨਾ-ਬਰਾਬਰੀ, ਗੁਰਬਤ, ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਅਤੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਰਗੇ ਮਸਲਿਆਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰੀਏ।' ਚਰਨਾ ਕੰਧ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਏ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਪੋਸਟਰ ਦੀਆਂ ਉਖੜੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਹਥੌੜੀ ਨਾਲ ਠੋਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।