-ਜਗਦੀਸ਼ ਗਰੇਵਾਲ-

ਜਿਵੇਂ ਪਿਛਲੇ ਆਰਟੀਕਲ ਵਿੱਚ ਜਿ਼ਕਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਬਾਰਡਰ ਪਾਰ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਾਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਪਰਤਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਖਾਧੇ ਮੋੜ ਸਦਕਾ ਮਿਲੇ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਥਾਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਹਿੱਤ ਵਰਤਿਆ। ਅਸੀਂ ਸਵੇਰੇ 8 ਕੁ ਵਜੇ ਦਿਨ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਸਹੀ ਵਕਤ ਨਾਲ ਬਾਰਡਰ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਕੱਲ ਵਾਲੀ ਖੱਜਲਖੁਆਰੀ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕੀਏ। ਅਨਾਕਰਲੀ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲੇ ਪੁੱਜੇ। 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸਿਖ਼ਰਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਣ ਵੇਲੇ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਇਸ ਕਿਲੇ ਦੀ ਨੀਂਹ 1566 ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ।

ਅਕਬਰ ਨੇ ਕਿਲੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮਿਕ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਸ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਨੇ 1767 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 1799 ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਭੰਗੀ ਮਿਸਲ ਤੋਂ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ 1849 ਤੱਕ ਇਸ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਰਿਹਾ।

ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ, ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਛੀਨਾ, ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੱਧੂ, ਰਣਧੀਰ ਰਾਣਾ ਅਤੇ ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਇੱਥੇ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਯੂਨਾਈਟਡ ਨੇਸ਼ਨ ਦੀ ਉਹੀ ਟੀਮ ਇੱਥੇ ਵੀ ਆਈ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਸਾਡੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਵਕਤ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਵੱਡੇ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਾਹਲ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਜ਼ੋ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਣਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਚਹੇਤੀ ਘੋੜੀ ਲੈਲਾ ਦੇ ਮਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਖੱਲ੍ਹ ਉਤਾਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਘੋੜੀ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਸਾਂਭਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਇੱਕ ਖਾਸ ਆਕਰਸ਼ਣ ਕੇਂਦਰ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਮੁੁਮਤਾਜ ਦੇ ਦਾਦੇ ਅਤੇ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਿਆਸ ਬੇਗ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਹੀ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰੇ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸ਼ੀਸ਼ਾਕਾਰੀ ਬਦੌਲਤ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀਆਂ ਚਮਕਾਂ ਇੰਝ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਦਿਨੇ ਦਿੱਸਣ ਵਾਲੀ ਕਹਾਵਤ ਸੱਚ ਹੋ ਗਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਅਸੀਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧ ਉੱਤੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਸਾ਼ਮ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪਾਠ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਮਾਧ ਨੂੰ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗਾਈਡ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਗਨ ਭੇਂਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੰਵਰ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਲੇ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਛੱਜਾ ਡੇਗ ਕੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭੇਦ ਭਰੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸੱਟਾਂ ਵੱਜਣ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਗਾਈਡ ਨੇ ਇਸ ਵਾਰਦਾਤ ਲਈ ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਗੱਦਾਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਿ਼ਕਰ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਗੱਲ ਅਸੀਂ ਨੋਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਹੋਈ ਤਾਂ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਜਾਇਜ਼ ਨਜ਼ਾਇਜ ਰੋਲ ਨੂੰ ਬੇਲੋੜਾ ਵਧਾ ਚੜਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਸਿੱਖ ਢਾਡੀ ਜੱਥੇ ਕਈ ਵਾਰ ਮੁਗਲਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਜੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਇੰਝ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਜੁਲਮ ਸਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਕੀਤੇ ਹੋਣ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਗਲਤ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਦਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਲੋੜ ਹੈ।

ਕਲੇ ਤੋਂ ਥੋੜੀ ਦੂਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੁਦਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਗਾਈਡ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਲਾਸਾਨੀ ਸਾਕੇ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਕੇ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਮ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਮਹਾਨ ਅਸਥਾਨ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਅਸੀਂ ਬਾਰਡਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚਾਲੇ ਪਾ ਦਿੱਤੇ। ਸਾਡੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਸ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਆਰਮੀ ਕੈਂਟ ਦੇ ਰਸਤੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਆਰਮੀ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਗੇਟ ਉੱਤੇ ਰੋਕ ਕੇ ਚੰਗੀ ਖਾਸੀ ਪੁੱਛ ਗਿੱਛ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਆਦਿ ਚੈੱਕ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਨੂੰ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੀ ਥਾਂ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਅਨੁਭਵ ਕਾਰਣ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜਾ ਰਹੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮੀਆਂ ਦਾ ਮੂਡ ਥੋੜਾ ਬੇਸੁਆਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਬਾਰਡਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਵਿਕ ਰਹੇ ਗੰਨੇ, ਸੇਬ ਅਤੇ ਮਾਲਟਾ ਆਦਿ ਦਾ ਸੁਆਦ ਚੱਖ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਰਮੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਬੇਸੁਆਦੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ।

ਜਿਉਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਬਾਰਡਰ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਇੰਮੀਗਰੇਸ਼ਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਲੀਮੀ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਕਾਗਜ਼ਾਤ ਵੇਖ ਕੇ ਵਿਹਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੁਲੀ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਸੇਵਾ ਦੇ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਦੁਆਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਭ ਮੰਗਲ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਬੀਤੇ ਦਿਨ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਰਣਧੀਰ ਰਾਣਾ ਦੇ ਗੁਆਚੇ ਫੋਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਸੁਖਦ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ। ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸੱਜਣ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਟਸਐਪ ਰਾਹੀਂ ਕਾਲ ਆਈ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਫੋਨ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਖੇਵੜਾ ਲੂਣ ਦੀ ਖਾਣ ਵੇਖਣ ਆਏ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਬਿਜਨਸ ਕਾਰਡ ਰਾਣਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਰਣਧੀਰ ਰਾਣਾ ਨੇ ਫੋਨ ਦੇ ਕਵਰ ਵਿੱਚ ਪਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਆਟੋ ਵਿੱਚ ਫੋਨ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਉਸ ਆਟੋ ਦੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਇਸ ਬਿਜਨਸ ਕਾਰਡ ਦੇ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ ਕਾਲ ਕਰਕੇ ਇਸ ਭੱਦਰਪੁਰਸ਼ ਨੂੰ ਇਤਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਏ ਕਿਸੇ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਦਾ ਫੋਨ ਉਸ ਕੋਲ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਈ ਕਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਨੂੰ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਆਇਆ ਕਿ ਹੁਣ ਫੋਨ ਸਾਡੀ ਹੋਸਟ ਆਰਫਾ ਮੁੱਜ਼ਫਰ ਕੋਲ ਪੁੱਜ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇੰਝ ਸਾਡੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਫੇਰੀ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਈ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਛੀਨਾ ਨੇ ਅਮ੍ਰਤਿਸਰ ਤੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦੇ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੇ ਵਾਅਦੇ ਨਾਲ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਚੱਲ ਪਏ।