ਪਟਿਆਲਾ, 9 ਅਕਤੂਬਰ (ਪੋਸਟ ਬਿਊਰੋ)-ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਇਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੇ ‘ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਦੇ ਮੁੜ ਛਪਣ ਦੀ ਆਸ ਬੱਝ ਗਈ ਹੈ।
ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ‘ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਦਾ ਅਗਲਾ ਅਡੀਸ਼ਨ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਅਡੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਕਾਪੀਆਂ ਛਾਪੇ ਜਾਣ ਦੀ ਵਿਉਤਬੰਦੀ ਹੈ। ਵਰਨਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪੁਸਤਕ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੇ ‘ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਖਤਮ ਹੋਣ ਨੂੰ ਚਾਰ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਤੰਗੀ ਕਾਰਨ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਇਸ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਦੀ ਮੁੜ ਛਪਾਈ ਕਰਾਉਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਦੇ ਰੀਪ੍ਰਿੰਟ ਲਈ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਯਤਨ ਹੁੰਦੇ ਵੀ ਰਹੇ ਪਰ ਅੱਧ-ਵਿਚਾਲੇ ਲਟਕ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਇਸ ਕੋਸ਼ ਦੀ ਰੀ-ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਈ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਜਿਹੀ ਰਚਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਹਰ ਐਡੀਸ਼ਨ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਵਿਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਸ ਦੇ ਅੱਠ ਐਡੀਸ਼ਨ ਛਪ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜ ਵਿਕਰੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੋਸ਼ ਨੂੰ ਮੁੜ ਛਾਪਣ ਲਈ ਗੈਰ-ਸੰਜੀਦਗੀ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੋਸ਼ ਦਾ ਅੱਠਵਾਂ ਐਡੀਸ਼ਨ ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਸੀ।
ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ‘ਮਹਿਕਮਾ ਪੰਜਾਬੀ' ਮਗਰੋਂ ਇਸ ‘ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਨੂੰ ਛਾਪਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ‘ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼' ਇਸ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਾਲ 1930 ਵਿੱਚ ਇਸ ਕੋਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਕੋਸ਼ ਉੱਤੇ 51 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਸਾਰਾ ਖਰਚ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਨੇ ਓਟਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਵਿਚਲੇ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਧਰਮ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਹੋਰ ਪੱਖ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ, ਮਿਥਿਹਾਸ, ਬਨਸਪਤੀ, ਸੰਗੀਤ, ਵਿਦਿਆ ਤੇ ਵੈਦਿਕ ਆਦਿ ਤੱਥ ਅੱੱਜ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖੋਜਾਰਥੀਆਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਕੋਸ਼ ਇੱਕ ਖਾਸ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚਿੰਤਕਾਂ ਨੂੰ ਗਿਲਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਰਚਨਾ ਜਾਂ ਕੋਸ਼ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਉਸ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਛਾਪਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।